روش های افزایش دقت و تمرکز در کودکان
چگونه دقت و تمرکز فرزندمان را افزایش دهیم؟
یکی از مهمترین مهارت های لازم برای دانش آموزان به ویژه در سن دبستان، مهارت ” دقت و تمرکز ” است. اغلب والدین و مربیان با این مساله مواجه اند که کودک مدت زمان بسیار کوتاهی بر بازی یا مساله ی درسی تمرکز میکند و یا رفتارهای سرزده، اعمال بدون فکر و حواس پرتی نشان میدهد. میتوان گفت مشکلات مربوط به توجه و تمرکز از جمله شایع ترین مشکلات این دوره ی سنی هستند که با استفاده از روش های خاصی میتوان آن ها را برطرف نمود.
نکته ی جالب توجه در آغاز بحث توجه و تمرکز کودکان آن است که اگرچه دامنه ی توجه کودکان بسیار کم تر از بزرگسالان است. اما دقت و تمرکز آنها در مساله ای که به آن مشغول شده اند بسیار بیشتر از یک فرد بزرگسال است . به همین دلیل است که اگر برای کودک تان داستانی تعریف کنید و او به دقت در حال گوش دادن به آن باشد و سپس از شما بخواهد تا برای بار دوم آن را تکرار کنید،ا گر بخش هایی از داستان را جا بیندازید، به سرعت مچ شما را خواهد گرفت.
این مساله نشان دهنده ی آن است که در صورت جلب توجه دانش آموز و یا فرزندتان، او خواهد توانست مطالب را با عمق و کیفیت زیادی ادراک کرده، در ذهن نگه دارد و سپس تکرار کند. شاید این سوال در ذهن تان ایجادشود که دقت، ادراک و حافظه چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
تفاوت دقت، ادراک و حافظه
در پاسخ، به طور خلاصه میتوان گفت دقت و ادراک، فرایند های بهبود دهندهی حافظه محسوب میشوند. به عبارت دیگر کودکانی که با استفاده از حواس ۵ گانه، توجه خود را به خوبی بر محرک مورد نظر معطوف می کنند ( دقت)، بهتر میتوانند معنای محرک را دریافت کرده، آن راتفسیر کنند (ادراک) و مفهوم درک شده را در ذهن نگه داشته و مجددا به یادآورند (حافظه).
بنابراین با توجه به توضیحات ارایه شده کاملا واضح است که افزایش دقت و تمرکز دانش آموزان نقشی اساسی در بهبود عملکرد حافظه و یادگیری آنها دارد و از این جهت توجه به مساله دقت و تمرکز- به عنوان مهارت هایی اکتسابی- برای والدین و معلمان امری ضروری است.
در ادامه این نوشتار، والدین عزیز را با نکاتی مهم در جهت افزایش دقت و تمرکز فرزندان آشنا خواهیم نمود.
به طور کلی عوامل موثر بر دامنه ی توجه و تمرکز کودک، به دو دسته عوامل بیرونی و درونی قابل تقسیم اند.
نکات مهم در خصوص عوامل بیرونی موثر بر توجه و تمرکز کودک:
۱) خواب کافی: تحقیقات موید نقش تعیین کنندهی خواب در امر یادگیری هستند. در تحقیقی تعدادی کارت تصویر به آزمودنی ها داده و ازآن ها خواسته شد تا پس از مشاهده، تصاویر را درذهن خود نگهدارند. در فاصله ای ۴۰ دقیقه ای تعدادی از آزمودنی ها خوابیدند، در حالیکه تعداد دیگر بیدار ماندند.
نتیجه ی پس آزمون نشان داد آزمودنی هایی که در فاصله ی ۴۰ دقیقه ای پس از مشاهدهی تصاویر، خوابیدند مطالب را بهتر بازیابی کرده وعملکرد حافظهی بهتری نشان دادند. در تبیین این مساله باید گفت وقتی مطلبی به تازگی وارد مغز می شود ( به خصوص در هیپو کامپ) هنوز شکننده است و به راحتی فراموش می شود. به خصوص اگر از مغزخواسته شود تا در همان لحظه چیزهای بیشتری را نیز به خاطر سپارد.
اما خواب و استراحت منجر به هدایت مطالب جدید به سمت نئوکورتکس – محل ذخیرهی دائمی تر اطلاعات- شده و به این صورت از فراموش شدن آنها جلوگیری میکند. بنابراین لازم است تا نسبت به ساعات خواب و استراحت فرزندمان با حساسیت ویژه ای عمل کنیم. به طور متوسط یک دانش آموز دبستانی به ۸ تا ۱۰ ساعت خواب مفید نیازمند است.
۲) دمای محیط: سرما یا گرمای بیش از حد میتواند مانع تمرکزشود. لازم است تا در جهت حفظ تمرکز این عامل نیز در نظر گرفته شود.
۳) تغذیه: عملکرد تغذیه بر کارکرد مغز مساله ای ثابت شده است. بدین جهت لازم است تا در برنامهی غذایی فرزندان، مواد مختلف به ویژه مواردی از قبیل توت و بلوبری که تاثیرشان بر عملکرد حافظه ثابت شده است قرارداده شود.
۴) ورزش: مطالعات انجام شده بر روی مغز موش ها و انسان نشان داده است که تمرینات منظم میتواند بازیابی حافظه را بهبود بخشد و ورزش و فعالیت بدنی از جمله عوامل مهم در بهبود عملکرد شناختی کودکان است که باید در نظرگرفته شود.
نکات مهم در خصوص عوامل درونی موثر بر توجه و تمرکز کودک:
علاوه بر عوامل بیرونی ذکر شده، عوامل درونی مختلفی نیز توجه و تمرکزکودک را تحت تاثیر قرار میدهد. به عنوان والدین لازم است بدانید که افزایش تمرکز چیزی جز افزایش توجه نیست و یکی از مهمترین فنون افزایش توجه درکودکان بازی است. شما به عنوان پدر و مادر این ابزار قدرت مند را دراختیار دارید و از طریق آشنایی با بازیهای دقت و تمرکز م توانید به بهبود عملکرد حافظه و یادگیری فرزندتان کمک ویژه ای کنید.
از آنجا که از بین ابعاد پنجگانهی حواس، حس بینایی و شنوایی بیشترین درگیری را در فرایند یادگیری دارا میباشند، انجام بازی هایی که به تقویت دقت و ادراک بینایی و شنوایی منجر شوند، بیشتر توصیه میشود. درادامه برخی از این بازیها توضیح داده خواهدشد.
موارد متعددی از این بازیها نیاز به صرف زمان زیادی ندارند و در موقعیتهای مختلف قابل اجرا میباشند. بنابراین توصیه میشود انجام این بازی ها را در ساعات مختلف، با فرزندتان داشته باشید.
بازی ها
۱ ) به کودکتان بگویید چشمهایش را ببندد و مثلثی را تصور کند. سپس از او بخواهید با چشمان بسته آن مثلث را روی کاغذ به آرامی و با دقت بکشد و سپس برای بار دوم این کار را تکرار کند. نتیجه دوکار را به او نشان دهید مطمئناً مثلث دوم با اشکالها و ایرادهای کمتری کشیده شده است و بهبود شرایط در آن کاملاً مشهود است. شما میتوانید این بازی را در طول روز چند بار با فرزندتان انجام دهید و هر بار تصاویر مختلف و ساده (مربع ، ستاره، مستطیل، و …) بکشید. به او یادآوری کنید هرچه او تصویر را آرام تر و با دقت بیشتری بکشد و تمرکز بیشتری داشته باشد نتیجه کار بهتر خواهد بود.
۲) از فرزندتان بخواهید کتاب خواندن در محیطهای مختلف را تجربه کند. درکتابخانه ، رستوران و دیگر مکانهای شلوغ از او بخواهید برای دقایقی هرچند کوتاه کتاب بخواند و اگر او هنوز سواد خواندن ندارد، شما برایش داستانی بخوانید .(نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که هرگز او را وادار به خواندن در ماشین نکنید زیرا این کار ممکن است باعث سرگیجه، حالت تهوع و مشکلات بینایی شود).
خواندن در محیط های متفاوت، تأثیری شگرف در افزایش تمرکز و دقت دارد. در مصاحبه ای که با بسیاری از شطرنج بازان موفق دنیا انجام شده آنها گفته اند که برای افزایش تمرکز، بارها در محیط های بسیار شلوغ شطرنج بازی کرده اند.
۳) وقتی با فرزندتان به پارک میروید از او بخواهید به صدای طبیعت که شامل صدای آب ، پرندگان و سایر حیوانات است بادقت گوش دهد و سپس صداهایی را که شنیده است نام ببرد.
۴) از فرزندتان بخواهید دستانش را جلوی صورتش بگیرد و انگشتانش را به ترتیب و به آرامی خم کند. به او یادآوری کنید حین خم کردن هر انگشت فقط به آن انگشت توجه کند. و به انگشت های دیگرش نگاه نکند. وقتی همه انگشتانش را خم کرد به آرامی و به ترتیب دوباره این روش را برای صاف کردن انگشتان تکرار کند.
۵) از فرزندتان بخواهید که به آرامی و در ده شماره نفس بکشدو در حین نفس کشیدن فقط به تنفس و صدای آن فکر کند و بعد از ۱۰ شماره از او بخواهید که باز با همان ۱۰ شماره نفسش را بیرون بدهد.
۶) فراهم کردن پازل و جدول های مخصوص به گروه سنی در افزایش دقت و تمرکز کودکان بسیارمناسب است.
۷) می توانید در حین مشاهده ی فیلم از کودک تان بخواهید به دقت به صحنه های فیلم و محتوای آن نگاه کند و سپس در مورد رنگ ها، اشیاء و اسامی موجوددرآن سوال طرح کنید. از کودک بخواهید با فعال کردن حافظه ی خود به سوالات پاسخ دهد.
۸) در صورتی که فرزندتان غالبا کم توجه است، موقعیت هایی را که در آن از خود توجه نشان میدهد مورد تشویق کلامی قرار دهید. در اصول شرطی سازی، تشویق کلامی منجر به تقویت رفتار توام با توجه خواهد شد.
۹) از کودک تان بخواهید شما را با دقت نگاه کند (به عنوان مثال لباس، کفش و ظاهرتان را به دقت مشاهده کند و در ذهن نگه دارد). سپس از اتاق خارج شده و تغییری در ظاهرتان ایجاد کنیدکه قابل رویت باشد. سپس از کودک بخواهید به شما بگوید چه چیزی تغییر کرده است. در صورتی که کودک درست پاسخ دهد، نفر بعدی خواهد بود که ظاهرش را تغییر میدهد و این بار شما در مورد چیزی که تغییر کرده است حس می زنید.
۱۰) از بازی های بر پایهی داستان کمک بگیرید. برای این کار نیاز به کتاب داستانهایی با موضوعات تخیلی و هیجان انگیز دارید. می توانید چندصفحهی اول داستان را برای فرزندتان بخوانید و از او بخواهید درمورد ادامهی داستان حدس بزند. میتوانید خودتان نیز ادامهی داستان را حدس بزنید و سپس درمورد حدس هایتان با یکدیگر گفت و گو کنید. انجام این بازی علاوه بر تقویت توجه و تمرکز، حس شوخ طبعی و تخیل را نیز در فرزندتان رشدخواهدداد.
۱۱) از بازی مازها نیز می توانید درجهت افزایش تمرکز، دقت، برنامه ریزی، تعیین توالی، سرعت پردازش و یکپارچه سازی دیداری- حرکتی فرزندتان استفاده کنید. لازم است تا مازها را متناسب با سطح رشدی فرزندتان به درستی انتخاب کنید.
۱۲)کارتهای حافظه: برای انجام این بازی لازم است تا حداقل ۳۰ کارت که بر روی هر کدام یک کلمه نوشته شده است به کمک کودک تان آماده کنید. برای شروع بازی از دو کارت شروع کنید. دو کارت را به فرزندتان نشان داده و از او میخواهید تا با دقت کلمات را به خاطر سپارد. پس از ۱۰ ثانیه کارتها را برداشته و با اندکی توقف از دانش آموز میخواهید تا کلماتی را که به خاطر سپرده برایتان تکرار کند. در صورت موفقیت، به مرحلهی ۳ کارتی خواهید رفت.
فرایند بازی به همین صورت برای نوآموزان پیش دبستان تا تعداد ۵ کارت، پایه اول تا ۶کارت، پایه دوم تا ۷ کارت و پایه سوم تا ۸ کارت ادامه می یابد.
علاوه بر موارد فوق، در جهت آشنایی با بازی های بیشتر، استفاده از منبع زیر نیز توصیه می شود.
عنوان کتاب: ۱۰۱بازی تمرکزی برای افزایش توجه.
نویسنده: باربارا شر، مترجم: شهلا رفیعی.
ناشر: فراروان